⚡️ قطعی پی‌در‌پی و ناگهانی قطع برق و اخبار تلخ ناترازی برق در فصول سرد سال، لبخندی تلخ بر چهره رفاه اجتماعی و اقتصادی جامعه نشاند. آثار مخرب و چندوجهی قطع مکرر برق بر اقتصاد و صنعت بر کسی پوشیده نیست. از زیان حدود ۸ هزار میلیارد تومانی به اقتصاد کشور (یعنی معادل ۱.۵ برابر کل فروش نفت) تا نبود روشنایی مناسب در شب، ناتوانی در استفاده از تجهیزات سرمایشی و گرمایشی، عدم دسترسی به آب آشامیدنی در آپارتمان‌ها، تنها گوشه‌ای از این لبخند تلخ است.
طبق آمار، در ساعت‌های اوج مصرف، اختلاف بین تولید و مصرف برق به ۱۵ الی ۲۰ هزار مگاوات می‌رسد. با توجه به تشدید بحران ناترازی بین تولید و مصرف برق در کشور، این سوال پدید می‌آید که راهکار اساسی حل این چالش چیست؟ آیا باز باید منتظر گیلاس 🍒 و گلابی 🍐 برجام‌ها بمانیم تا ناترازی برق کشور حل شود؟! یا آنکه در انتظار وعده‌های ناصادق کشورها جهت تخصیص وام‌های ارزی 💸 برای ساخت نیروگاه‌های بزرگ، گرد پیری بر چهره بریزیم؟ (سال‌ها با بار پیری خم شدم در جستجویش/ تا به چاه گور هم رفتم نشد پیدا جوانی)
و یا شاید هم لازم است چشم‌ها را بشوییم و جور دیگری نگاه کنیم!
آیا الگوی دیگری برای حل این معضل وجود ندارد؟
هرچند که مصرف بهینه برق، امری عاقلانه است اما نگارنده در این سیاهه، قصد توصیه‌های اخلاقی برای کاهش مصرف انرژی ندارد! بلکه به راهکاری برای افزایش تولید برق در کشور می‌پردازد.

😷 حال برق‌مون خوش نیست!
▪️ ظرفیت اسمی تولید برق ایران به ۹۳ هزار و ۳۸۸ مگاوات است؛ که در زمان حاضر سهم واحدهای گازی ۲۶.۱ درصد، واحدهای بخاری ۱۶.۹ درصد و واحدهای سیکل ترکیبی ۳۸.۳ درصد، نیروگاه‌های برق‌آبی ۱۳ درصد، برق اتمی ۱.۱ می‌باشد. همچنین نیروگاه‌های تولیدپراکنده، تجدیدپذیر و دیزلی نیز به‌ترتیب نقشی ۲.۸ درصدی، ۱.۳ درصدی و ۰.۴ درصدی در ظرفیت تولید برق کشور ایفا می‌کنند.
راندمان ۳۴ الی ۳۵ درصدی نیروگاه‌ها، اتلاف ۲۰ درصدی تولید برق در فرایند تولید، وابستگی بیش از ۸۰% تولید برق به منابع فسیلی که به شدت تحت تأثیر نوسانات قیمت‌های جهانی انرژی و چالش‌های زیست‌محیطی است؛ در کنار افزایش مصرف روزافزون تجهیزات الکتریکی در صنایع و منازل، می‌تواند معضلات عدیده‌ای را پدید بیاورد.
این وضعیت به وضوح نشان‌دهنده این واقعیت است که سیستم‌های فعلی نمی‌توانند نیازهای مردم را برآورده کنند. افزایش مصرف انرژی و نیاز مبرم به دسترسی مستمر و پایدار به انرژی، تغییرات اقلیمی، ناپایداری منابع فسیلی و وابستگی به واردات انرژی الکتریکی، ضرورت تحول در سیاست‌های انرژی کشور را نمایان می‌سازد.

🤔 حالا چه کار کنیم؟
▫️ چالش‌های موجود در سیستم‌های تأمین انرژی، به‌ویژه در شرایط اضطراری و بحران‌های طبیعی، لزوم وجود یک مدل جایگزین و کارآمد را نمایان می‌سازد. آیا وقت آن نرسیده که به‌جای تلاش برای تأمین انرژی از نیروگاه‌های بزرگ، به پتانسیل‌های معکن‌های مردمی در تولید انرژی توجه کنیم؟ می‌توان با مردمی‌سازی فرآیند تولید برق، به افزایش استقلال اقتصادی و امنیت انرژی کشور کمک کرد؟ می‌توان با مردمی‌سازی فرآیند تولید برق، به افزایش استقلال اقتصادی و امنیت انرژی کشور کمک کرد؟
پاسخ به این سوالات نه تنها در تأمین امنیت انرژی و بهره‌وری بهینه از منابع، بلکه در بازسازی اعتماد اجتماعی و بهبود شرایط معیشتی مردم نیز ضروری به‌نظر می‌رسد. مردمی‌سازی تولید برق خانگی، همان چاره‌ای است که می‌تواند به کاهش وابستگی به منابع خارجی، و در نهایت توانمندسازی جامعه در رویارویی با بحران‌های انرژی کمک کند.

اینبار مرغ 🐓 همسایه غازِ 🦢
🔹 با مرور آمارهای جهانی و تجزیه و تحلیل نتایج، به نظر می‌رسد که مردمی‌سازی تولید برق می‌تواند به عنوان یک راهکار بدیل برای افزایش حجم تولید برق، کاهش هزینه‌ها، ایجاد اشتغال و افزایش امنیت انرژی و در نهایت به بهبود وضعیت اقتصادی و اجتماعی جامعه منجر شود.
بررسی تجارب موفق جهانی در مردمی‌سازی تولید برق می‌تواند در پیاده‌سازی این الگو در ایران کمک کند؛ لذا به منظور الهام‌گیری از تجربیات جهانی، به اقدامات چند کشور اشاره می‌شود.
به عنوان مثال، آلمان توانسته مدلی موفق از تولید برق با مشارکت مردم را ایجاد کند. این کشور با اجرای سیاست‌های یارانه‌ای و شرایط مساعد برای تولید خانگی (مدل Feed-in Tariff) بیش از ۱.۷ میلیون خانه که به سیستم‌های خورشیدی مجهز شده‌اند؛ اجازه دارند تا برق خود را به شبکه بفروشند. این کشور در حال حاضر بیش از ۴۰ درصد برق خود را از این طریق تأمین می‌کند.

🔺 یا در کالیفرنیا، سیاست‌هایی مانند PACE برای نصب پنل‌های خورشیدی طی سال‌های ۲۰۱۳ تا ۲۰۲۰، توانسته تعداد خانه‌های دارای پنل خورشیدی را به بیش از دو میلیون برساند.
استرالیا نیز با قوانین حمایتی از تولیدکنندگان خانگی و امکان فروش برق اضافی به شبکه، توانسته استفاده از پنل‌های خورشیدی در این کشور را بیش از ۵۰۰ درصد افزایش دهد و حدود ۲.۶ میلیون خانوار به این سیستم تجهیز شده‌اند.
همچنین فنلاند با برگزاری کارگاه‌ها و برنامه‌های آموزشی در زمینه نصب و به‌کارگیری سیستم‌های تولید انرژی به تولید برق محلی به ویژه انرژی بیوماس و باد، یکی از کشورهای موفق در استفاده از ظرفیت مردم است.
ژاپن با اجرای برنامه‌ها و سیاست‌های تشویقی توانسته تا سال ۲۰۲۰، بیش از ۲ میلیون خانوار را به تولید برق خانگی ترغیب کند.
ترکیه با پیاده‌سازی طرح‌های COD به مردم این امکان را داده است که به طور مستقیم در نیروگاه‌های خورشیدی سرمایه‌گذاری و بهره‌برداری کنند.
نیوزلند با تاکید بر سرمایه‌گذاری‌های نوین در انرژی‌های تجدیدپذیر، به مردمی‌سازی تولید برق پرداخته و در این راستا جوامع محلی توانسته‌اند بالای ۳۰ درصد برق خود را تأمین کنند.
و البته این قصه سر دراز دارد که در این مجال اندک، فرصت شرح مفصل آن نیست؛ وگرنه جریان مردمی‌سازی تولید برق به این چند کشور مذکور، متوقف نمی‌شود. کشورهایی همچون انگلیس، هند، دانمارک، هلند، کلمبیا، اتریش، نروژ، سوئیس، نیوزلند، برزیل، آرژانتین، ایتالیا، پرتغال، سنگاپور و… بیش از یک دهه است پا به این عرصه گذاشته‌اند.
الغرض اینکه تجارب جهانی در این زمینه نشان می‌دهد که کشورهای پیشرفته با استفاده از مشوق‌های مالی و سیاست‌های حمایتی، توانسته‌اند به نتایج چشمگیری در مشارکت مردم در تولید برق دست یابند.
پس چرا ما از این راه‌حل برای ناترازی برق بهره نبریم⁉️

هنوز برای شما سوال است که چرا مردمی‌سازی تولید برق ⁉️⁉️
1️⃣ اولین و مهم‌ترین دلیل برای مردمی‌سازی تولید برق خانگی، تأمین انرژی مستدام و پایدار است. از آن‌جا که رقابت بر سر منابع انرژی در سطح جهانی رو به افزایش است، مردمی‌سازی تولید انرژی می‌تواند به افزایش امنیت انرژی در سطح ملی و محلی کمک کند. وقتی خانوارها بتوانند انرژی خود را تولید کنند، به سیستم‌های بزرگ وابسته نخواهند بود و می‌توانند در بحران‌ها و سوانح طبیعی با دست‌کم‌کردن وابستگی‌هایی که وجود دارد، بهتر مدیریت کنند.
2️⃣ دومین دلیل، ایجاد اشتغال و رونق اقتصادی در جوامع محلی است. تولید انرژی در خانه‌ها و استفاده از فناوری‌های جدید مانند میکروگریدها و سیستم‌های ذخیره‌سازی باتری می‌تواند به توسعه تکنولوژی‌های نوین و مشاغل جدید منجر شود. برآوردها نشان می‌دهند که فراگیر شدن فناوری‌های مربوط به تولید برق خانگی، می‌تواند موجب ایجاد صدها هزار شغل جدید در کشور شود.
3️⃣ سومین دلیل، کاهش هزینه‌های انرژی و معیشتی خانوارها است. به‌محض این‌که خانواده‌ها شروع به تولید برق خود کنند، می‌توانند به صرفه‌جویی قابل توجهی در هزینه‌های انرژی دست یابند و درآمد اضافی هم از طریق فروش برق به شبکه ملی به‌دست آورند.

✅ در نهایت، مردمی‌سازی تولید برق می‌تواند نه تنها به حل بحران ناترازی برق کمک کند بلکه به ایجاد اشتغال، بهبود کیفیت زندگی و تقویت امنیت ملی منجر شود. همکاری بین دولت، جامعه و صنعت امری ضروری است تا همگان در این مسیر با یکدیگر همگام شوند. این همکاری نه‌تنها به حل بحران قطعی برق کمک می‌کند، بلکه تلنگری به ساختار اقتصادی و اجتماعی کشور نیز خواهد بود.
آینده ایران می‌تواند نوید بخش باشد، به شرطی که همگی دست در دست یکدیگر دهیم تا از این چالش‌ها، نتیجه‌ای مثبت بسازیم.
✳️ (در سیاهه‌ای دیگر به چالش‌ها و موانع مردمی‌سازی تولید برق، لوازم اجرایی آن و فناوری‌های نوینی که می‌تواند تسهیلگر این امر باشد، پرداخته خواهد شد)

✍️ محمدامین عبدالرحیمی

مطالعه بیشتر