🔸 در دنیای امروز، تامین انرژی یکی از چالش‌های کلیدی هر کشور محسوب می‌شود. ناترازی انرژی نه تنها بر زندگی روزمره مردم تأثیر می‌گذارد، بلکه به تهدیدی برای رشد اقتصادی و پایداری جامعه تبدیل خواهد شد. از این‌رو، مردمی‌سازی تولید برق خانگی به عنوان یک راهکار کلیدی و نوین و زیرساختی برای حل این معضل، می‌تواند به شدت مورد توجه قرار بگیرد. این رویکرد به دنبال ایجاد شرایطی است که خانوارها بتوانند با استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر (مانند پنل‌های خورشیدی، توربین‌های بادی خانگی، سیستم‌های استخر حرارتی (Ground source heat pumps)، سیستم‌های تولید برق زیست‌توده، میکروگریدها، تولید برق از حرارت زباله (Waste heat recovery)، پیل‌های سوختی هیدروژنی، پیل‌های سوخت میکروبی با استفاده از میکروارگانیسم‌ها و فرایندهای بیوشیمیایی و…) به تولید برق بپردازند و در این راستا، نه تنها استقلال بیشتری از سیستم‌های انرژی ملی خواهند داشت بلکه می‌توانند زمینه‌ساز حل ناترازی انرژی در کشور باشند.
🔹 با این حال، مسیر تحقق مردمی‌سازی تولید برق با چالش‌ها و موانع متعدد و متنوعی مواجه است.

1️⃣ نگاه دولت‌گرایانه به مسائل
🔻 یکی از موانع جدی در مسیر مردمی‌سازی تولید برق، نگاه‌های دولت‌گرایانه به مسائل و مدیریت در سطوح خرد است. این رویکرد به‌طور طبیعی با روح مردمی‌سازی در تضاد است. با تمرکز بر سیاست‌های متمرکز و کنترل شده، دولت معمولاً به‌جای فراخوان به مردم برای مشارکت و همکاری، تنها در پی دستیابی به اهداف خود بدون در نظر گرفتن نیازهای محلی و منطقه‌ای است. این موضوع به ایجاد حس عدم اعتماد در بین مردم و کاهش تمایل آن‌ها به مشارکت در تولید برق خانگی منجر می‌شود.

2️⃣ مشوق‌های مالی و تسهیلات لازم
🔻 دومین چالش، هزینه بالای راه‌اندازی اولیه و نبود مشوق‌های مالی و تسهیلات لازم برای بسیاری از خانوارها جهت ورود به این عرصه است. به عنوان مثال برای ساخت یک نیروگاه خورشیدی خانگی، هزینه‌ای معادل ۱۵۰ میلیون تومان لازم است. با فرض راندمان خروجی ۸۰ درصد و ضریب انتقال ۱۵ تومان، با ضریب تابش ۶.۵ ساعت متوسط تابش روزانه، نرخ تورم سالانه ۴۰ درصد، افت راندمان سالانه ۱ درصدی و ضریب ساخت داخل ۱، حداقل ۶ سال طول می‌کشد تا بازگشت سرمایه اتفاق بیفتد.
🔻 لذا برای گسترش روزافزون مردمی‌سازی تولید برق در کشور، نیازمند مشوق‌های مالی متنوعی هستیم. به‌عنوان مثال، اعطای یارانه برای راه‌اندازی نیروگاه‌های تجدیدپذیر خانگی و محلی، فراهم کردن وام‌های کم بهره با دوره پرداخت بلندمدت، و ارائه تخفیف‌های مالیاتی به کسانی که در تولید برق خانگی سرمایه‌گذاری می‌کنند، می‌تواند انگیزه‌های قوی برای خانوارها ایجاد کند. همچنین ایجاد الگوهایی برای پرداخت پیش پرداخت کم، به‌عنوان بخشی از هزینه نصب تجهیزات، می‌تواند به تسهیل سرمایه‌گذاری در این حوزه کمک کند.

3️⃣ تعارض منافع
🔻 نگاه‌های ذی‌نفعانه صنایع کلانِ تولید انرژی نیز یکی دیگر از موانع توسعه مردمی‌سازی برق است. این صنایع به علت سودهای کلانی که می‌کنند، با تولید انرژی در مقیاس‌های کوچک و محلی تعارض منافع دارند.
علاوه بر آن، خطر از بین رفتن مشاغل در سطوح وسیع، نگرانی‌های جدی را برای دولت به وجود می‌آورد. بنابراین، لازم است به آن‌ها این اطمینان داده شود که تغییرات بنیادی در نظام تولید برق به نفع خود آن‌ها نیز خواهد بود.

4️⃣ وضعیت اجتماعی
🔻 چالش‌های تحقق مردمی‌سازی تولید انرژی صرفاً متوقف بر بُعد وظایف دولت نیست؛ بلکه نگرانی‌های فنی، اجتماعی و فرهنگی نیز وجود دارند. نگرانی‌هایی همچون، عدم اطمینان از توانایی فروش انرژی تولیدی، عدم اطمینان مردم درباره کیفیت انرژی تولیدی، عدم توانایی در مدیریت تجهیزات الکتریکی خانگی در زمان بروز اختلال، دانش پشتیبانی فنی و نگهداری منظم از تجهیزات برای اطمینان از کارایی تجهیزات و… می‌تواند به افت میزان اعتماد در جامعه برای ورود به این عرصه باشد.
🔵 لذا برای ترغیب جامعه به تولید برق خانگی، لازم است خانوارها، در دو بخش زیرساختی و انسانی تقویت شوند.
🔻 از نظر زیرساختی، خانوارها نیاز به فضایی مناسب برای نصب تجهیزات دارند. (به‌عنوان مثال، نصب پنل‌های خورشیدی به یک بام بزرگ یا فضایی باز و بدون سایه نیاز دارد.)
🔻 و یا برای فروش تولید مازاد انرژی، علاوه بر ایجاد و توسعه شبکه‌های هوشمند (Smart Grids) -که به خانوارها این امکان را می‌دهد تا انرژی تولیدی خود را به‌طور مستقیم به شبکه توزیع کنند- لازم است مدل‌های تجاری مناسب برای اینگونه تولیدات پدید بیاید؛ به‌طوری‌که از فروش برق اضافی خانوارها به شبکه به عنوان منبع درآمد و سپرده‌گذاری حمایت کند. ایجاد بازار بورس محلی برای خرید و فروش انرژی میان همسایه‌ها نیز می‌تواند یک راهکار جالب و کارآمد باشد.

♦️ در سطح جهانی نیز نمونه‌های موفقی از پلتفرم‌های تولید برق خانگی وجود دارند که می‌توانند به‌عنوان الگو در ایران مورد بررسی قرار گیرند. به‌عنوان مثال، پروژه «Sunrun» در ایالات متحده، خدماتی را ارائه می‌دهد که به خانوارها کمک می‌کند تا‌ با نصب پنل‌های خورشیدی و مدیریت خود، درآمد داشته باشند. همچنین در سوئد، پلتفرم «Solar City» به شهروندان امکان می‌دهد تا در پروژه‌های انرژی‌های تجدیدپذیر مشارکت کنند و درآمد کسب کنند. توسعه‌دهندگان فن‌آوری‌های نوین مانند «Brookfield Renewable Partners» در کل دنیا، به‌دنبال سرمایه‌گذاری در پروژه‌های محلی انرژی‌های تجدیدپذیر و شبکه‌های کوچکتر برای افزایش ظرفیت تولید برق در سطح خانوارها هستند.

🔵 اما از نظر انسانی، مدیریت تولید انرژی در خانه نیازمند این است که افراد دانش فنی پایه‌ای داشته باشند تا بتوانند سیستم‌های خود را به‌خوبی مدیریت کرده و مشکلات احتمالی را شناسایی کنند. (که خدا رو شکر در این زمینه هم، پلتفرم‌هایی خوبی برای توانمندسازی مردم وجود دارد. از سامانه‌هایی که در درون ایران هستند مثل بام‌برق، بام سبز ایران، انرژی‌سپهر، ایران‌خورشید، سابا و… که مشاوره در طراحی و نصب تجهیزات تولید انرژی‌های تجدیدپذیر می‌دهند تا پلتفرم‌های خارجی همچون EnergySage، Solar-Estimate، Greener Power، EcoWatch و Platform Cooperatives)

💠 اما لازم است که بدانیم مردمی‌سازی تولید برق نیازمند همکاری همه‌جانبه است و محدود به یک نهاد یا وزارتخانه خاص نمی‌شود. این امر نیازمند یک اراده جمعی و همبستگی سیاسی- اجتماعی است. لازمه دست‌یابی به این هدف، ایجاد یک پیوند مؤثر بین دولت، بخش‌های مختلف جامعه است. تنها با شکل‌گیری چنین مشارکتی و هم‌راستایی در اهداف، می‌توان به تولید برق خانگی دست یافت. این نه تنها به حل معضلات فعلی انرژی کمک خواهد کرد، بلکه سبب تقویت حس خودکفایی و مشارکت مردم در مدیریت منابع انرژی می‌شود.

✳️ (در سیاهه دیگر به نقش و ظرفیت هر یک از وزارتخانه‌ها و نهادهای دولتی و حاکمیتی برای مردمی‌سازی تولید برق پرداخته خواهد شد)

✍️ محمدامین عبدالرحیمی

مطالعه بیشتر